การทำปุ๋ยหมัก

 

ภูมิปัญญาการทำปุ๋ยหมัก

 

 นายธีรชัย  ช่วยชู  

 

 

ศูนย์เรียนรู้ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงและเกษตรทฤษฎีใหม่ประจำตำบลไทยบุรี   กลุ่มปุ๋ยหมักชีวภาพ   ที่ทำการผู้ใหญ่บ้าน หมู่ที่  9 ตำบลไทยบุรี  อำเภอท่าศาลา  จังหวัดนครศรีธรรมราช  โดยมี    นายธีรชัย  ช่วยชู อายุ  53  ปี เป็นผู้ใหญ่บ้านและประธาน  โดยนายธีรชัย ช่วยชู  เป็นนักเรียน ปอ.ของกศน  อำเภอท่าศาลา  และมีความกระตือรือร้นประชุมประจำหมู่บ้านทุกเดือนในการพัฒนาหมู่บ้าน  และเข้าร่วมประชุมวางแผนในการทำแผนจุลภาคทุกครั้งที่  ครู  กศน. ตำบลไทยบุรี  ซึ่งหมู่ที่  9  ได้เสนอในที่ประชุมทำโครงการ การทำปุ๋ยหมักชีวภาพ  ทางสมาชิกกลุ่มก็เห็นด้วย  ในการทำปุ๋ยหมัก (สูตรรวม)   

 

 

 

ปุ๋ยหมัก หมายถึง ปุ๋ยอินทรีย์ที่ได้จากหมักบ่มสารอินทรีย์ด้วยจุลินทรีย์ที่ทำหน้าที่ย่อยสลายอินทรีย์วัตถุให้สลายตัว และผุพังไปบางส่วน ทำให้ได้ปุ๋ยที่มีลักษณะสีคล้ำดำ มีลักษณะเป็นผง ละเอียดเหมาะ สำหรับการปรับปรุงดิน และให้ธาตุอาหารแก่พืช    วัสดุอินทรีย์ที่ใช้สำหรับการหมัก อาจเป็นเศษพืชสด วัสดุอินทรีย์เผา รวมถึงอาจผสมซากของสัตว์ หรืออาจผสมปุ๋ยคอกก็ได้ และหากนำมากองรวมกัน พร้อมรดน้ำอย่างสม่ำเสมอ จุลินทรีย์ก็จะทำการย่อยสลายขึ้นซึ่งสังเกตได้จากกองปุ๋ยหมักจะมีความร้อนเกิดขึ้น เมื่อเกิดความร้อนจึงจำเป็นต้องคลุกกลับกองปุ๋ย และรดน้ำให้ทั่ว ซึ่งจะทำให้จุลินทรีย์ย่อยสลายสารอินทรีย์ได้อย่างทั่วถึง และหากความร้อนในกองปุ๋ยหมักมีอุณหภูมิใกล้เคียงกันในทุกจุด และความร้อนมีน้อยจึงจะแสดงได้ว่า ปุ๋ยหมักปุ๋ยพร้อมใช้งานแล้ว  ปุ๋ยหมักที่ย่อยสลายได้ดีแล้วจะมีลักษณะเป็นเม็ดละเอียดสีน้ำตาลดำ มีความร่วนซุย และมีกลิ่นฉุนของการหมัก เมื่อนำปุ๋ยหมักไปใช้ในแปลงเกษตรก็จะช่วยเพิ่มความอุดมสมบูรณ์ของดิน ทั้งช่วยเพิ่มแร่ธาตุ อินทรีย์วัตถุ   ปรับสภาพความเป็นกรด-ด่าง และช่วยให้ดินอุ้มน้ำได้ดีขึ้น เป็นต้น  การดำเนินโครงการ การเรียนและการฝึกปฏิบัติ  

 

          การเตรียมวัสดุ 

            1.  มูลโค  จำนวน 20  กระสอบ ๆ  50  บาท            

            2.  มูลไก่  จำนวน  20  กระสอบ  ๆ ละ  45  บาท                                 

            3.  ปุ๋ยยูเรีย  1  กระสอบ  1000  บาท 

            4.  ขุยมะพร้าว  1  รถ  หกล้อ  ๆ  ละ 2000  บาท                                                   

    5.  การน้ำตาลลิตรละ  50  บาท

    6.  หัวเชื้อจุลินทรีย์ลิตรละ  120  บาท

    7. รำละเอียดกระสอบละ  300  บาท

    8.  มูลค้างคาวกระสอบละ  200  บาท

    9.  ผ้ายางคลุมกองปุ๋ยหมักผืนละ  500  บาท

 การเตรียมอุปกรณ์ 

   1.  โรงเรือนชนาดกว้าง  10 เมตร  ยาว  10  เมตร 

   2.  จอบ 

   3.  ผ้ายางคลุมกองปุ๋ยหมักผืนละ  500  บาท

   4.  บวยรดน้ำ

 

1. ปุ๋ยหมัก ปุ๋ยหมักชีวภาพ และวิธีทำปุ๋ยหมัก กระบวนการหมักของปุ๋ยหมัก

    1) การหมักแบบใช้ออกซิเจน  เมื่อวัสดุหมักเกิดการย่อยสลายจนได้สารอินทรีย์ตั้งต้น ได้แก่ ไขมันโปรตีนคาร์โบไฮเดรต เซลลูโลส ลิกนิน ฯลฯ สารเหล่านี้ จะถูกจุลินทรีย์จำพวกที่ใช้ออกซิเจนย่อยสลายด้วยการดึงออกซิเจนมาใช้ในกระบวนการ และสุดท้ายจะได้ผลิตภัณฑ์เป็นฮิวมัส น้ำ ก๊าซ คาร์บอนไดออกไซด์ (CO2) แอมโมเนีย (NH3) ซัลเฟอร์ไดออกไซด์ (SO2) และพลังงานความร้อน

    2) การหมักแบบไม่ใช้ออกซิเจน       สารอินทรีย์จะถูกย่อยสลายในสภาพที่ไม่มีออกซิเจน โดยอาศัยการทำงานของจุลินทรีย์จำพวก ที่ไม่ใช้ออกซิเจน 2 กลุ่ม คือ จุลินทรีย์สร้างกรด และจุลินทรีย์สร้างมีเธน ซึ่งจะทำให้เกิดผลิตภัณฑ์สุดท้าย ได้แก่ ก๊าซมีเธน (CH4) ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ (CO2) แอมโมเนีย (NH3) และพลังงานความร้อน

2. ปุ๋ยหมักชีวภาพ และวิธีการทำ

ปุ๋ยหมักชีวภาพ เป็นวิธีการทำปุ๋ยหมักที่มีการพัฒนาขึ้น เพื่อให้การย่อยสลายเกิดขึ้นอย่างรวดเร็วด้วยการเติมหัวเชื้อจุลินทรีย์ หรือ EM เพื่อเร่งกระบวนการหมัก ทำให้เกิดปุ๋ยจากอินทรีย์วัตถุที่มีการปลดปล่อยธาตุอาหารออกมาได้เร็วขึ้น แบ่งเป็นชนิดต่างๆ ได้แก่

     2.1. ปุ๋ยหมักจากปุ๋ยคอก     วัสดุ และส่วนผสมประกอบด้วย

            – ปุ๋ยคอก 1 ส่วน ประมาณ 10 ปี๊ป

       – แกลบเผา/แกลบดำ 1 ส่วน
    – รำละเอียด 1 ส่วน
    – เชื้อ EM 20 ซีซี
    – กากน้ำตาล 100 ซีซี
    – น้ำ 10 ลิตร

          วิธีทำ 1)  ผสมปุ๋ยคอก แกลบดำ และวัสดุทุกอย่างให้เข้ากัน     

                  2) นำไปกองบนพื้นซีเมนต์ แล้วใช้ผ้าคลุมหรือหากทำปริมาณน้อย ให้บรรจุใส่ถังหรือถุงกระสอบ  3) หมักทิ้งไว้ 30 วัน ก่อนนำใส่ต้นไม้หรือแปลงผัก

             2.2. ปุ๋ยหมักจากพืช    ปุ๋ยหมักฟางข้าว    วัสดุ และส่วนผสม

   – ฟางแห้งสับละเอียด 1 ส่วน ประมาณ 10 กก.
   – แกลบดิบ/แกลบเผา 1 ส่วน
   – ปุ๋ยยูเรีย 200 กรัม
   – กากน้ำตาล 100 ซีซี
   – เชื้อ EM 20 ซีซี
   – น้ำ 10 ลิตร

   วิธีทำ 1)  คลุกผสมฟาง และแกลบให้เข้ากัน หากมีจำนวนมากให้แยกคลุก แล้วค่อยมารวมกันเป็นกองเดียวอีกครั้ง  

           2)  ผสมเชื้อ EM และกากน้ำตาลร่วมกับน้ำ หลังจากนั้น ใช้เทราด และคลุกให้เข้ากันกับวัสดุอื่นๆ  

           3)  นำไปหมักในถัง ถุงกระสอบ หรือ บ่อซีเมนต์ นาน 1-2 เดือน ก็สามารถนำไปใช้ได้

    2.3. ปุ๋ยหมักชีวภาพจากเศษอาหาร และขยะ   ปุ๋ยหมักจากเศษอาหาร หากมีเฉพาะเศษอาหารที่เป็นพืชมักจะไม่มีปัญหา เพราะเวลาเน่าจะมีกลิ่นเหม็นไม่รุนแรง เราสามารถนำไปคลุกกับปุ๋ยคอกในรางทำปุ๋ยหมักได้เลย แต่หากมีเนื้อสัตว์จะมีกลิ่นเหม็นรุนแรง   สำหรับบางครัวเรือนที่มีข้อจำกัดปริมาณเศษอาหารที่เกิดน้อย หากต้องการทำปุ๋ยหมักจำเป็นต้องทำรางหมักหรือหลุมหมัก แต่หากจะหมักในถังจะมีข้อจำกัดที่เต็มเร็ว  การทำรางหมัก ควรหาพื้นที่ว่างบริเวณหลังบ้าน ขนาดพื้นที่ประมาณ 1 เมตร x 1 เมตร ลึกประมาณ 20-40 เซนติเมตร หรืออาจน้อยกว่า หรืออาจมากกว่าตามความต้องการ แต่ควรให้รองรับเศษอาหารให้ได้ประมาณ 1 เดือน และควรทำ 2 ชุด พร้อมฉาบด้านข้างด้วยปูนซีเมนต์ แต่หากไม่มีปัญหาเรื่องน้ำฝนหรือน้ำไหลเข้า ก็อาจขุดเป็นบ่อดินก็เพียงพอ ทั้งนี้ ควรทำร่องด้านข้าง เพื่อป้องกันน้ำไหลเข้า และควรเตรียมผ้าใบคลุมเมื่อฝนตก  โดยมีวัสดุ และส่วนผสม

    – ปุ๋ยคอก 1 ใน 4 ส่วนของรางหมัก
    – แกลบดำ 2 ถัง หรือไม่ใส่ก็ได้
    – น้ำผสมหัวเชื้อเชื้อ EM 1 ลิตร
    – กากน้ำตาล 1 ลิตร

    วิธีทำ
    1)  หลังจากที่เตรียมรางหมักแล้ว ให้เทปุ๋ยคอก และแกลบดำรองในรางไว้  เมื่อมีเศษอาหาร ให้นำมาใส่ในราง พร้อมใช้จอบคลุกผสมกับปุ๋ยคอก

    2) รดด้วยน้ำหัวเชื้อชีวภาพ และกากน้ำตาลบริเวณที่ใส่เศษอาหารเล็กน้อยหากมีเศษอาหารเกิดขึ้นอีก ก็นำมาคลุก และใส่น้ำหัวเชื้อ ตามด้วยกากน้ำตาลเรื่อยๆจนเต็มบ่อ  หากเต็มบ่อแล้ว ให้นำผ้าคลุกมาปิดไว้ และทิ้งไว้ประมาณ 1 เดือน ก่อนตักออกนำไปใช้ประโยชน์  ระหว่างที่หมักทิ้ง ให้นำเศษอาหารที่เกิดในแต่ละวันมาหมักในอีกบ่อ   ซึ่งจะเวียนกันพอดีในรอบเดือน    ทั้งนี้ บางครัวเรือน                                            อาจไม่สะดวกในการหาซื้อหัวเชื้อ   หรือกากน้ำตาล   ดังนั้น จึงไม่ต้องใช้ก็ได้ แต่จำเป็นต้องมีปุ๋ยคอก หรือใช้ปุ๋ยอื่น เช่น ปุ๋ยมูลไก่ ซึ่งส่วนนี้จำเป็นต้องใช้  นอกจาก การนำเศษอาหารมาทำปุ๋ยหมักแล้ว ปัจจุบันยังนิยมนำเศษอาหารทำน้ำหมักชีวภาพ ซึ่งก็ง่าย และสะดวกไปอีกแบบ อ่านเพิ่มเตม น้ำหมักชีวภาพ

หลักพิจารณาปุ๋ยหมักพร้อมใช้
1. ปุ๋ยหมักจะมีสีน้ำตาลเข้มถึงดำ
2. อุณหภูมิทั่วกองปุ๋ยหมักมีค่าใกล้เคียงกัน เนื่องจากเกิดปฏิกิริยาการหมักเกือบหมดแล้ว
3. หากใช้นิ้วมือบี้ ก้อนปุ๋ยหมักจะแตกยุ่ยออกจากกันง่าย
4. พบเห็ด เส้นใยรา หรือ พืชอื่นขึ้น
5. กลิ่นของกองปุ๋ยหมักจะมีกลิ่นฉุนที่เกิดจากการหมัก
6. หากนำปุ๋ยหมักไปวิเคราะห์ในห้องปฏิบัติการจะพบอัตราส่วนของคาร์บอน และไนโตรเจนประมาณ 20:1 หรือคาร์บอนมีค่าน้อยกว่า 20 (ไนโตรเจนยังคงเป็น 1)

การนำปุ๋ยหมักไปใช้
1. ใช้ในขั้นตอนเตรียมดิน/เตรียมแปลง ด้วยการนำปุ๋ยหมักชีวภาพโรยบนแปลง 2-3 กำมือ/ตารางเมตร ก่อนจะทำการไถพรวนดินรอบ  2 หรือ ก่อนการไถยกร่อง

2. ใช้ในแปลงผัก และสวนผลไม้ ด้วยการนำปุ๋ยหมักชีวภาพ 1-2 กำมือ โรยรอบโคนต้น

ประโยชน์ปุ๋ยหมัก
1. เพิ่มความอุดมสมบูรณ์ของดิน ทั้งปริมาณอินทรีย์วัตถุ แร่ธาตุอาหาร ไนโตรเจน ฟอสฟอรัส และโพแทสเซียม

2. ช่วยในการย่อยสลายซากพืช ซากสัตว์ในดิน ทำให้ธาตุอาหารถูกพืชนำไปใช้ได้รวดเร็วขึ้น

3. ช่วยเพิ่มจุลินทรีย์ที่มีประโยชน์ในดิน
4. ช่วยต้านการแพร่ของจุลินทรีย์ก่อโรคพืชชนิดต่างๆในดิน
5. ทำให้ดินมีความร่วนซุย จากองค์ประกอบของดินที่มีดิน อินทรีย์วัตถุ น้ำ และอากาศในสัดส่วนที่เหมาะสม

6. ช่วยปรับสภาพ pH ของดิน ให้เหมาะสมกับการปลูกพืช

7. ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพในการดึงแร่ธาตุของพืชจากปุ๋ยเคมีหรือปุ๋ยอื่นที่เกษตรกรใส่
8. ช่วยดูดซับความชื้นไว้ในดินให้นานขึ้น ทำให้ดินชุ่มชื้นตลอดเวลา