การทำปุ๋ยหมัก

ปุ๋ยหมัก หมายถึง ปุ๋ยอินทรีย์ที่ได้จากหมักบ่มสารอินทรีย์ด้วยจุลินทรีย์ที่ทำหน้าที่ย่อยสลายอินทรีย์วัตถุให้สลายตัว และผุพังไปบางส่วน ทำให้ได้ปุ๋ยที่มีลักษณะสีคล้ำดำ มีลักษณะเป็นผง ละเอียดเหมาะ สำหรับการปรับปรุงดิน และให้ธาตุอาหารแก่พืช  วัสดุอินทรีย์ที่ใช้สำหรับการหมัก อาจเป็นเศษพืชสด วัสดุอินทรีย์เผา รวมถึงอาจผสมซากของสัตว์ หรืออาจผสมปุ๋ยคอกก็ได้ และหากนำมากองรวมกัน พร้อมรดน้ำอย่างสม่ำเสมอ จุลินทรีย์ก็จะทำการย่อยสลายขึ้นซึ่งสังเกตได้จากกองปุ๋ยหมักจะมีความร้อนเกิดขึ้น เมื่อเกิดความร้อนจึงจำเป็นต้องคลุกกลับกองปุ๋ย และรดน้ำให้ทั่ว ซึ่งจะทำให้จุลินทรีย์ย่อยสลายสารอินทรีย์ได้อย่างทั่วถึง และหากความร้อนในกองปุ๋ยหมักมีอุณหภูมิใกล้เคียงกันในทุกจุด และความร้อนมีน้อยจึงจะแสดงได้ว่า ปุ๋ยหมักปุ๋ยพร้อมใช้งานแล้ว ปุ๋ยหมักที่ย่อยสลายได้ดีแล้วจะมีลักษณะเป็นเม็ดละเอียดสีน้ำตาลดำ มีความร่วนซุย และมีกลิ่นฉุนของการหมัก เมื่อนำปุ๋ยหมักไปใช้ในแปลงเกษตรก็จะช่วยเพิ่มความอุดมสมบูรณ์ของดิน ทั้งช่วยเพิ่มแร่ธาตุ อินทรีย์วัตถุ  ปรับสภาพความเป็นกรด-ด่าง และช่วยให้ดินอุ้มน้ำได้ดีขึ้น เป็นต้น การดำเนินโครงการ การเรียนและการฝึกปฏิบัติ   

โดยศูนย์เรียนรู้ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงและเกษตรทฤษฎีใหม่ประจำตำบลไทยบุรี กลุ่มปุ๋ยหมักชีวภาพ ที่ทำการผู้ใหญ่บ้าน หมู่ที่  9 ตำบลไทยบุรี อำเภอท่าศาลา จังหวัดนครศรีธรรมราช โดยมีนายธีรชัย  ช่วยชู อายุ  53 ปี เป็นผู้ใหญ่บ้านและประธาน โดยนายธีรชัย ช่วยชู  เป็นนักเรียน ปอ.ของกศน อำเภอท่าศาลา และมีความกระตือรือร้นประชุมประจำหมู่บ้านทุกเดือนในการพัฒนาหมู่บ้าน และเข้าร่วมประชุมวางแผนในการทำแผนจุลภาคทุกครั้งที่ ครู กศน. ตำบลไทยบุรี  ซึ่งหมู่ที่  9  ได้เสนอในที่ประชุมทำโครงการ การทำปุ๋ยหมักชีวภาพ ทางสมาชิกกลุ่มก็เห็นด้วย ในการทำปุ๋ยหมัก (สูตรรวม)   

การเตรียมวัสดุ 

• มูลโค จำนวน 20 กระสอบ ๆ 50 บาท
• มูลไก่ จำนวน 20 กระสอบ ๆ ละ 45 บาท
• ปุ๋ยยูเรีย 1 กระสอบ 1000 บาท 
• ขุยมะพร้าว 1 รถ หกล้อ ๆ ละ 2000  บาท
• การน้ำตาลลิตรละ 50 บาท
• หัวเชื้อจุลินทรีย์ลิตรละ 120 บาท
• รำละเอียดกระสอบละ 300 บาท
• มูลค้างคาวกระสอบละ 200 บาท
• ผ้ายางคลุมกองปุ๋ยหมักผืนละ 500 บาท

การเตรียมอุปกรณ์  

• โรงเรือนชนาดกว้าง 10 เมตร ยาว 10 เมตร 
• จอบ 
• ผ้ายางคลุมกองปุ๋ยหมักผืนละ 500 บาท
• บวยรดน้ำ

กระบวนการหมักของปุ๋ยหมัก

1. การหมักแบบใช้ออกซิเจน  เมื่อวัสดุหมักเกิดการย่อยสลายจนได้สารอินทรีย์ตั้งต้น ได้แก่ ไขมัน โปรตีนคาร์โบไฮเดรต เซลลูโลส ลิกนิน ฯลฯ สารเหล่านี้ จะถูกจุลินทรีย์จำพวกที่ใช้ออกซิเจนย่อยสลายด้วยการดึงออกซิเจนมาใช้ในกระบวนการ และสุดท้ายจะได้ผลิตภัณฑ์เป็นฮิวมัส น้ำ ก๊าซ คาร์บอนไดออกไซด์ (CO2) แอมโมเนีย (NH3) ซัลเฟอร์ไดออกไซด์ (SO2) และพลังงานความร้อน
2. การหมักแบบไม่ใช้ออกซิเจน สารอินทรีย์จะถูกย่อยสลายในสภาพที่ไม่มีออกซิเจน โดยอาศัยการทำงานของจุลินทรีย์จำพวกที่ไม่ใช้ออกซิเจน 2 กลุ่ม คือ จุลินทรีย์สร้างกรด และจุลินทรีย์สร้างมีเธน ซึ่งจะทำให้เกิดผลิตภัณฑ์สุดท้าย ได้แก่ ก๊าซมีเธน (CH4) ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ (CO2) แอมโมเนีย (NH3) และพลังงานความร้อน 

ปุ๋ยหมักชีวภาพ และวิธีการทำ

ปุ๋ยหมักชีวภาพ เป็นวิธีการทำปุ๋ยหมักที่มีการพัฒนาขึ้น เพื่อให้การย่อยสลายเกิดขึ้นอย่างรวดเร็วด้วยการเติมหัวเชื้อจุลินทรีย์ หรือ EM เพื่อเร่งกระบวนการหมัก ทำให้เกิดปุ๋ยจากอินทรีย์วัตถุที่มีการปลดปล่อยธาตุอาหารออกมาได้เร็วขึ้น แบ่งเป็นชนิดต่างๆ ได้แก่ 

• ปุ๋ยหมักจากปุ๋ยคอก วัสดุ และส่วนผสมประกอบด้วย
  • ปุ๋ยคอก 1 ส่วน ประมาณ 10 ปี๊ป
  • แกลบเผา/แกลบดำ 1 ส่วน
  • รำละเอียด 1 ส่วน
  • เชื้อ EM 20 ซีซี
  • กากน้ำตาล 100 ซีซี
  • น้ำ10 ลิตร

วิธีทำ 1) ผสมปุ๋ยคอก แกลบดำ และวัสดุทุกอย่างให้เข้ากัน
          2) นำไปกองบนพื้นซีเมนต์ แล้วใช้ผ้าคลุมหรือหากทำปริมาณน้อย ให้บรรจุใส่ถัง หรือถุงกระสอบ
          3) หมักทิ้งไว้ 30 วัน ก่อนนำใส่ต้นไม้หรือแปลงผัก

• ปุ๋ยหมักจากพืช ปุ๋ยหมักฟางข้าว วัสดุ และส่วนผสม
  •  
  • ฟางแห้งสับละเอียด 1 ส่วน ประมาณ 10 กก.
  • แกลบดิบ/แกลบเผา 1 ส่วน
  • ปุ๋ยยูเรีย 200 กรัม
  • กากน้ำตาล 100 ซีซี
  • เชื้อ EM 20 ซีซี
  • น้ำ 10 ลิตร

วิธีทำ 1) คลุกผสมฟาง และแกลบให้เข้ากัน หากมีจำนวนมากให้แยกคลุก แล้วค่อยมารวมกันเป็นกองเดียวอีกครั้ง
          2) ผสมเชื้อ EM และกากน้ำตาลร่วมกับน้ำ หลังจากนั้น ใช้เทราด และคลุกให้เข้ากันกับวัสดุอื่นๆ
          3) นำไปหมักในถัง ถุงกระสอบ หรือ บ่อซีเมนต์ นาน 1-2 เดือน ก็สามารถนำไปใช้ได้

• ปุ๋ยหมักชีวภาพจากเศษอาหาร และขยะ

ปุ๋ยหมักจากเศษอาหาร หากมีเฉพาะเศษอาหารที่เป็นพืชมักจะไม่มีปัญหา เพราะเวลาเน่าจะมีกลิ่นเหม็นไม่รุนแรง เราสามารถนำไปคลุกกับปุ๋ยคอกในรางทำปุ๋ยหมักได้เลย แต่หากมีเนื้อสัตว์จะมีกลิ่นเหม็นรุนแรง   สำหรับบางครัวเรือนที่มีข้อจำกัดปริมาณเศษอาหารที่เกิดน้อย หากต้องการทำปุ๋ยหมักจำเป็นต้องทำรางหมักหรือหลุมหมัก แต่หากจะหมักในถังจะมีข้อจำกัดที่เต็มเร็ว การทำรางหมัก ควรหาพื้นที่ว่างบริเวณหลังบ้าน ขนาดพื้นที่ประมาณ 1 เมตร x 1 เมตร ลึกประมาณ 20-40 เซนติเมตร หรืออาจน้อยกว่า หรืออาจมากกว่าตามความต้องการ แต่ควรให้รองรับเศษอาหารให้ได้ประมาณ 1 เดือน และควรทำ 2 ชุด พร้อมฉาบด้านข้างด้วยปูนซีเมนต์ แต่หากไม่มีปัญหาเรื่องน้ำฝนหรือน้ำไหลเข้า ก็อาจขุดเป็นบ่อดินก็เพียงพอ ทั้งนี้ ควรทำร่องด้านข้าง เพื่อป้องกันน้ำไหลเข้า และควรเตรียมผ้าใบคลุมเมื่อฝนตก โดยมีวัสดุ และส่วนผสม ประกอบด้วย

• • ปุ๋ยคอก 1 ใน 4 ส่วนของรางหมัก
  • แกลบดำ 2 ถัง หรือไม่ใส่ก็ได้
  • น้ำผสมหัวเชื้อเชื้อ EM 1 ลิตร
  • กากน้ำตาล 1 ลิตร

                  วิธิทำ 1) หลังจากที่เตรียมรางหมักแล้วให้เทปุ๋ยคอกและแกลบดำรองในรางไว้ เมื่อมีเศษอาหารให้นำมาใส่ในราง พร้อมใช้จอบคลุกผสมกับปุ๋ยคอก
                            2) รดด้วยน้ำหัวเชื้อชีวภาพ และกากน้ำตาลบริเวณที่ใส่เศษอาหารเล็กน้อย หากมีเศษอาหารเกิดขึ้นอีก ก็นำมาคลุก และใส่น้ำหัวเชื้อ ตามด้วยกากน้ำตาลเรื่อยๆจนเต็มบ่อ หากเต็มบ่อแล้ว ให้นำผ้าคลุกมาปิดไว้ และทิ้งไว้ประมาณ 1 เดือน ก่อนตักออกนำไปใช้ประโยชน์ระหว่างที่หมักทิ้ง ให้นำเศษอาหารที่เกิดในแต่ละวันมาหมักในอีกบ่อ ซึ่งจะเวียนกันพอดีในรอบเดือน ทั้งนี้ บางครัวเรือนอาจไม่สะดวกในการหาซื้อหัวเชื้อ หรือกากน้ำตาล ดังนั้น จึงไม่ต้องใช้ก็ได้ แต่จำเป็นต้องมีปุ๋ยคอก หรือใช้ปุ๋ยอื่น เช่น ปุ๋ยมูลไก่ ซึ่งส่วนนี้จำเป็นต้องใช้ นอกจาก การนำเศษอาหารมาทำปุ๋ยหมักแล้ว ปัจจุบันยังนิยมนำเศษอาหารทำน้ำหมักชีวภาพ ซึ่งก็ง่าย และสะดวกไปอีกแบบ อ่านเพิ่มเติม น้ำหมักชีวภาพ

หลักพิจารณาปุ๋ยหมักพร้อมใช้

• ปุ๋ยหมักจะมีสีน้ำตาลเข้มถึงดำ
• อุณหภูมิทั่วกองปุ๋ยหมักมีค่าใกล้เคียงกัน เนื่องจากเกิดปฏิกิริยาการหมักเกือบหมดแล้ว
• หากใช้นิ้วมือบี้ ก้อนปุ๋ยหมักจะแตกยุ่ยออกจากกันง่าย
• พบเห็ด เส้นใยรา หรือ พืชอื่นขึ้น
• กลิ่นของกองปุ๋ยหมักจะมีกลิ่นฉุนที่เกิดจากการหมัก
• หากนำปุ๋ยหมักไปวิเคราะห์ในห้องปฏิบัติการจะพบอัตราส่วนของคาร์บอน และไนโตรเจน ประมาณ 20:1 หรือคาร์บอนมีค่าน้อยกว่า 20 (ไนโตรเจนยังคงเป็น 1)

การนำปุ๋ยหมักไปใช้

• ใช้ในขั้นตอนเตรียมดิน/เตรียมแปลง ด้วยการนำปุ๋ยหมักชีวภาพโรยบนแปลง 2-3 กำมือ/ตารางเมตร ก่อนจะทำการไถพรวนดินรอบ 2 หรือ ก่อนการไถยกร่อง
• ใช้ในแปลงผัก และสวนผลไม้ ด้วยการนำปุ๋ยหมักชีวภาพ 1-2 กำมือ โรยรอบโคนต้น

ประโยชน์ปุ๋ยหมัก

• เพิ่มความอุดมสมบูรณ์ของดิน ทั้งปริมาณอินทรีย์วัตถุ แร่ธาตุอาหาร ไนโตรเจน ฟอสฟอรัส และโพแทสเซียม
• ช่วยในการย่อยสลายซากพืช ซากสัตว์ในดิน ทำให้ธาตุอาหารถูกพืชนำไปใช้ได้รวดเร็วขึ้น
• ช่วยเพิ่มจุลินทรีย์ที่มีประโยชน์ในดิน
• ช่วยต้านการแพร่ของจุลินทรีย์ก่อโรคพืชชนิดต่างๆในดิน
• ทำให้ดินมีความร่วนซุย จากองค์ประกอบของดินที่มีดิน อินทรีย์วัตถุ น้ำ และอากาศในสัดส่วนที่เหมาะสม
• ช่วยปรับสภาพ pH ของดิน ให้เหมาะสมกับการปลูกพืช
• ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพในการดึงแร่ธาตุของพืชจากปุ๋ยเคมีหรือปุ๋ยอื่นที่เกษตรกรใส่
• ช่วยดูดซับความชื้นไว้ในดินให้นานขึ้น ทำให้ดินชุ่มชื้นตลอดเวลา

 

ที่มาข้อมูล : อำเภอท่าศาลา จังหวัดนครศีธรรมราช

ขอขอบคุณ :

      

ข้อมูลเพิ่มเติมครูภูมิปัญญา “การทำปุ๋ยหมัก”

นายธีรชัย ช่วยชู  

เกิดวันที่ –

เบอร์โทรติดต่อ –